Η δράση των θρησκευτικών δοξασιών στην εξέλιξη των πολιτισμών

Οι θρησκευτικές δοξασίες υπήρξαν πάντοτε το πιο σημαντικό στοιχείο της ζωής των λαών και επομένως της ιστορίας τους. Το μεγαλύτερο ιστορικό γεγονός, από αυτά πού είχαν την πιο κολοσσιαία επίδραση, υπήρξε η γέννηση και ο θάνατος των θεών. Σε όλες τις γενιές των ανθρώπων και κατά τους αρχαίους αλλά και κατά τους νεώτερους χρόνους, τα πιο βασικά προβλήματα ήταν τα θρησκευτικά θέματα. Αν η ανθρωπότητα είχε την δύναμη, να αφήσει όλους τους θεούς της να πεθάνουν, τότε θα μπορούσε να λεχθεί, ότι κάτι τέτοιο θα ήταν το σημαντικότερο γεγονός από όσα συνέβησαν ποτέ στην επιφάνεια του δικού μας πλανήτη, από όταν πρωτοεμφανίσθηκαν οι πολιτισμοί.

Και όντως δεν πρέπει να ξεχνάμε, ότι από την αρχή των ιστορικών χρόνων, όλοι οι πολιτικοί και κοινωνικοί θεσμοί θεμελιώθηκαν πάνω σε θρησκευτικές δοξασίες και ότι, επί της σκηνής του κόσμου, οι Θεοί έπαιξαν πάντοτε τον πρώτο ρόλο. Πέρα από τον Έρωτα (έλξις), πού είναι και αυτός μία επίσης ισχυρή θρησκεία (υπό την έννοια της αφοσίωσης), οι θρησκευτικές δοξασίες είναι μόνον αυτές πού μπορούν να επιδρούν τόσο γρήγορα πάνω στον χαρακτήρα των ανθρώπων. Οι κατακτήσεις των Αράβων, οι Σταυροφορίες, η Ισπανία στην εποχή της Ιεράς Εξετάσεως, η Γαλλία μετά την Νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου και των πολέμων της Επαναστάσεως, αποδεικνύουν σε τι επίπεδα μπορεί να φθάσει ένας φανατικός λαός, παρορμώμενος από τα όνειρά του.

Αυτού του είδους τα όνειρα και οι χίμαιρες εξασκούν ένα είδος επίμονου υπνωτισμού, τόσο πολύ έντονου, ώστε η Πνευματική ιδιοσυστασία ενός λαού διαμορφώνεται εξ’ ολοκλήρου από αυτόν. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι από την στιγμή πού ο Θεός δημιούργησε τον άνθρωπο, πολύ γρήγορα υποδουλώθηκε σε αυτούς. Οι άνθρωποι δεν είναι παιδιά του φόβου, όπως αναφέρει ο Λουκρήτιος, αλλά παιδιά της ελπίδας και γι’ αυτό η επίδρασή τους θα είναι αιώνια.

Εκείνο το οποίο ακριβώς οι θεοί έδωσαν στον άνθρωπο, και μόνον αυτοί μέχρι τώρα μπόρεσαν να του το δώσουν, είναι κάποια πνευματική κατάσταση, πού να επιτρέπει την ευτυχία. Καμία απολύτως φιλοσοφία, μέχρι τώρα, δεν μπόρεσε να μάθει την μέθοδο, πραγματοποιήσεως αυτού του έργου. Η προσπάθεια, αν όχι ο σκοπός όλων των πολιτισμών, όλων των θρησκειών, όλων των φιλοσοφιών, είναι να δημιουργήσει κάποιες πνευματικές καταστάσεις. Αλλά από τις καταστάσεις αυτές, άλλες μεν δημιουργούν την ευτυχία κι άλλες φέρνουν την δυστυχία. Διότι η ευτυχία εξαρτάται πολύ λίγο από τις εξωτερικές καταστάσεις, πολύ περισσότερο δε από τις ψυχικές συνθήκες υπάρξεως.

Οι μάρτυρες πού πέθαιναν πάνω στην φωτιά, πιθανόν να ήταν πολύ περισσότερο ευτυχισμένοι από ότι οι ίδιοι οι δήμιοι τους. Ο νυχτοφύλακας πού καταβροχθίζει αμέριμνος ένα κομμάτι ψωμί με σκόρδο, είναι δυνατόν να είναι απείρως πιο ευτυχισμένος από τον πολυεκατομμυριούχο, ο οποίος πολιορκείται από συνεχή και αμείωτα προβλήματα.

Δυστυχώς, η ανοδική πορεία του πολιτισμού, δημιούργησε στον νεώτερο άνθρωπο, πλήθος καινούργιων αναγκών, χωρίς όμως ταυτοχρόνως να του δώσει τα μέσα να ικανοποιεί, δημιουργώντας έτσι μία γενική ψυχική δυσαρέσκεια. Δίχως αμφιβολία ο πολιτισμός είναι ο πατέρας της προόδου, αλλά συγχρόνως και ο πατέρας του Σοσιαλισμού και της αναρχίας, πού αποτελούν την φοβερότερη έκφραση απελπισίας των λαών, την οποία καμία εξουσία δεν υποστηρίζει. Συγκρίνετε τον αγχωτικό, ανήσυχο Ευρωπαίο, πού συνεχώς ματαίως ψάχνει και είναι δυσαρεστημένος για την τύχη του, σε αντίθεση με τον Ανατολίτη, ο οποίος είναι πάντοτε ευτυχισμένος για τον προορισμό του. Σε τι διαφέρουν μεταξύ τους, αν όχι στην κατάσταση της ψυχής τους; Μπορεί κανείς να μεταμορφώσει έναν ολόκληρο λαό, όταν έχει μεταμορφώσει τον τρόπο πού αντιλαμβάνεται και συνεπώς τον τρόπο πού σκέπτεται και ενεργεί; Προφανώς όχι!

Το να βρει κανείς τα μέσα, με σκοπό να δημιουργήσει μία πνευματική κατάσταση, πού να καθιστά τον άνθρωπο ευτυχισμένο, αυτό θα ήταν ένα εύρημα, το οποίο οφείλει, πάνω από όλα να αναζητεί μία κοινωνία, ώστε να μπορέσει να υπάρξει για αρκετό καιρό. Όλα τα πολιτικά συστήματα πού ιδρύθηκαν μέχρι τώρα, είχαν σαν υποστήριγμά τους κάποιο ιδανικό τόσο ισχυρό, ώστε να καθυποτάξει τις ψυχές. Είναι φυσικό όμως να λιποψυχήσουν, ευθύς αμέσως μόλις το ιδανικό αυτό πάψει να τις καθυποτάσσει. Μία από τις μεγαλύτερες πλάνες των νεωτέρων χρόνων, είναι το να θεωρείται ότι η ανθρώπινη ψυχή μπορεί να βρει την ευτυχία της μόνο στον εξωτερικό κόσμο. Αυτή η ευτυχία υπάρχει σε εμάς τους ίδιους, δημιουργείται από εμάς τους ίδιους και σχεδόν ποτέ έξω από εμάς.

Αφού στην κυριολεξία συντρίψαμε τα ιδανικά των αρχαίων αιώνων, διαπιστώσαμε σήμερα ότι μας είναι αδύνατον να ζήσουμε χωρίς αυτά, και ότι αν δεν βρούμε το μυστικό της αντικατάστασής τους, η ποινή μας θα είναι ο ατομικός θάνατος και ο συνολικός αφανισμός!

Οι πραγματικοί ευεργέτες της ανθρωπότητας, για τους οποίους αξίζει οι ευγνωμονούντες λαοί να ανυψώσουν κολοσσιαία χρυσά αγάλματα, είναι οι παντοδύναμοι εκείνοι μάγοι, οι δημιουργοί των ιδανικών, τα οποία μερικές φορές παράγει η ανθρωπότητα, αλλά δυστυχώς τόσο σπανίως. Αυτοί, πέρα και πάνω από την πληθώρα των μάταιων επιφάσεων της ζωής πού μπορεί ο άνθρωπος να γνωρίσει σαν τις μοναδικές πραγματικότητες, ενήργησαν με τέτοιον τρόπο, ώστε να δημιουργηθούν ισχυρές και ειρηνοποιές χίμαιρες, πού μπορούν να κρύβουν από τον άνθρωπο τα ζοφερά σημεία της τύχης του, αλλά και να του προσφέρουν τα γοητευτικά οράματα των Ονείρων και της Ελπίδας.

Αυτό πού αποτελεί και την ασυναγώνιστη δύναμη των θρησκευτικών δοξασιών, είναι ότι αυτές δημιουργούν τον μοναδικό παράγοντα πού μπορεί να δώσει σε έναν λαό την απόλυτη σύμπτωση συμφερόντων, αισθημάτων και φρονημάτων.

Έτσι, το θρησκευτικό πνεύμα, δια μιας, αντικαθιστά τις αργές κληρονομικές συσσωρεύσεις, οι οποίες κρίνονται απαραίτητες για την διαμόρφωση της ψυχής ενός έθνους. Ο λαός πού υποτάσσεται στον ζυγό μίας θρησκευτικής ιδέας, δεν αλλάζει βεβαίως την πνευματική του ιδιοσυστασία, αλλά στρέφει όμως όλες τις ιδιότητές του προς τον ίδιον ακριβώς σκοπό: τον θρίαμβο της δικής του ιδέας και εξ αιτίας αυτού και μόνον του γεγονότος η δύναμή του γίνεται ΤΡΟΜΕΡΗ!

Σε καιρούς πίστεως, οι λαοί μεταμορφωμένοι μέσα σε μία στιγμή, πραγματοποιούν εκείνες τις θαυμάσιες προσπάθειες, ιδρύοντας αυτοκρατορίες πού εντυπωσιάζουν την Ιστορία. Κάπως έτσι οι Αραβικές φυλές, ενωμένες κάτω από την πίστη προς τον Μωάμεθ, κατέκτησαν μέσα σε λίγα χρόνια έθνη, των οποίων δεν γνώριζαν ούτε το όνομά τους και ίδρυσαν έτσι την αυτοκρατορία τους.

Αυτό όμως πού κυρίως θα πρέπει να μελετηθεί δεν είναι η ποιότητα της κάθε ιδέας, αλλά μάλλον ο βαθμός της κυριαρχίας πού αυτή η δοξασία εξασκεί πάνω στις ψυχές. Είναι αδιάφορο τελείως για το πώς ονομάζεται ο Θεός, διότι το γόητρό του και η αξία του είναι σχετικά με το πόσο ανεκτικός ή πόσο βάρβαρος είναι. Οι Θεοί πού είναι υπερβολικά ανεκτικοί και πράοι, δεν παρέχουν καμία απολύτως δύναμη στους πιστούς τους. Οι οπαδοί του αυστηρού Μωάμεθ κυριάρχησαν για πολύ χρόνο, σε μεγάλο μέρος του κόσμου (τότε αλλά και σήμερα) και είναι ακόμα πολύ επίφοβοι. Οι οπαδοί από την άλλη του ειρηνοποιού Βούδα, δεν ίδρυσαν ποτέ τους μία στερεά ή διαρκή κυριαρχία και ήδη ξεχάστηκαν από την ιστορία. Επομένως η Θρησκευτικότητα ως παράγοντας παίζει κεφαλαιώδη πολιτικό ρόλο στην ύπαρξη των λαών, διότι πάντοτε αποδείχθηκε ο μοναδικός παράγων ικανός να δράσει επάνω στα χαρακτηριστικά αυτών των λαών.

Χωρίς καμία λοιπόν αμφιβολία, οι Θεοί δεν είναι αθάνατοι, αλλά η θρησκευτικότητα ως χαρακτηριστικό παραμένει και είναι αιώνια!

Μένει για κάμποσο χρόνο ναρκωμένη, μέχρις ότου δημιουργηθεί μία νέα θεότητα. Έδωσε την δύναμη, πριν από έναν αιώνα, στην Γαλλία να αντισταθεί νικηφόρα εναντίον όλης της Ευρώπης. Ο κόσμος έχει δει ήδη μία φορά το τι σημαίνει θρησκευτικό πνεύμα. Διότι στην πραγματικότητα υπήρξε κάποια νέα θρησκεία πού είχε ιδρυθεί τότε και η οποία εμψύχωνε με την έμπνευσή της ολόκληρο λαό, (εννοεί την άμεση αντικατάσταση της επαναστατικής δημοκρατίας από την Ναπολεόντειο Αυτοκρατορία και πώς οι «δημοκρατικές θεότητες» αρνούμενες την έννοια του «έθνους» την οποία άλλαξαν με την έννοια του «εκλογικού σώματος», απαιτούν εθνικές ήττες ώστε να επιβληθούν).

Οι θεότητες πού είχαν μόλις ξεπηδήσει, ήταν χωρίς αμφιβολία πολύ εύθραυστες, για να μπορέσουν να διαρκέσουν, όμως όσο μικρός και αν ήταν ο χρόνος, επικράτησαν απολύτως. Η δύναμη πού εξασκεί η θρησκεία στην διαμόρφωση των ψυχών, είναι άλλωστε εφήμερη. Πολύ σπάνια διατηρούνται δοξασίες αρκετά μεγάλο χρόνο και σε τέτοιον βαθμό, ώστε να μεταμορφώνουν ολοκληρωτικά τον χαρακτήρα. Το όνειρο επιτέλους σβήνει, ο κοιμισμένος ξυπνά από τον λήθαργο και τα πιο «ξεπερασμένα» όμως αληθινά συστατικά του χαρακτήρα, έρχονται στην επιφάνεια. Ιδιαίτερα μάλιστα, εκείνην την στιγμή, πού οι δοξασίες βρίσκονται στο αποκορύφωμά τους, ο εθνικός χαρακτήρας αναγνωρίζεται από τον τρόπο με τον οποίον έχουν υιοθετηθεί αυτές οι δοξασίες και αντιλήψεις καθώς και από τις εκδηλώσεις πού αυτές προκαλούν. Από τους λαούς, οι οποίοι δέχθηκαν την Μεταρρύθμιση ποιος είναι εκείνος ο οποίος δεν αντιλαμβάνεται εύκολα τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά των λαών οι οποίοι, παρ’ όλον τον υπνωτισμό των δοξασιών, διατήρησαν τα ειδικά χαρακτηριστικά της πνευματικής τους ιδιοσυστασίας.

Η πολιτική, καλλιτεχνική και λογοτεχνική ιστορία των λαών, είναι θυγατέρα αυτών των δοξασιών, αλλά αυτές οι τελευταίες, αν και τροποποιούν τον χαρακτήρα είναι επίσης βαθιά παραλλαγμένες από αυτόν. Ο χαρακτήρας ενός λαού και οι δοξασίες του αποτελούν τα κλειδιά της τύχης του. Ο μεν χαρακτήρας είναι στα βασικά του στοιχεία αμετάβλητος και ακριβώς επειδή δεν μεταβάλλεται, γι’ αυτό και η ιστορία κάθε λαού διατηρεί πάντοτε μία κάποια ενότητα. Οι αντιλήψεις δε, αυτές μπορούν να μεταβληθούν και ακριβώς επειδή μεταβάλλονται, η Ιστορία αναγράφει τόσες ανατροπές. Η ελάχιστη μεταβολή στο σύνολο των αντιλήψεων και των δοξασιών ενός λαού, έχει σαν αναγκαστική συνέπεια ολόκληρη σειρά μεταμορφώσεων στην ύπαρξη αυτού του λαού.

Και αν σήμερα, η γηρασμένη κοινωνία μας κλονίζεται συθέμελα και βλέπει όλους τους θεσμούς της να σείονται εκ βάθρων και να καταρρέουν, αυτό σημαίνει ότι αποβάλει όλο και πιο πολύ τις αρχαίες δοξασίες, με τις οποίες έζησε και πορεύθηκε μέχρι τώρα. Και όταν αυτά τα αρχέτυπα χαθούν από την ψυχή μια για πάντα, κάποιος νέος πολιτισμός (πολυπολιτισμός), θεμελιωμένος πάνω σε μία νέα Πίστη (μοντέρνος κόσμος), θα έρθει να πάρει την θέση της πεπαλαιωμένης και γερασμένης κοινωνίας. Η ιστορία μας έχει διδάξει πώς μετά την εξαφάνιση των Θεών τους, οι λαοί δεν επιζούν για πολύ ακόμη.

Τίποτα δεν είναι πιο καταστρεπτικό, από την σκόνη των ξεχασμένων και νεκρών Θεών.

Γ. ΛΕΜΠΟΝ