Η Υπόθεση του Αρχετύπου

Η Υπόθεση του Αρχετύπου

Η υπόθεση του συλλογικού ασυνειδήτου ανήκει σε εκείνην την ομάδα ιδεών πού οι άνθρωποι βρίσκουν στην αρχή παράξενες όμως γρήγορα τις αφομοιώνουν και τις χρησιμοποιούν σαν οικείες. Αυτό συνέβη και με την έννοια του ασυνειδήτου γενικά. Η φιλοσοφική ιδέα του ασυνειδήτου, με την μορφή πού παρουσιάσθηκε κυρίως από τον Κάρους και τον φον Χάρτμαν, καταποντίσθηκε μέσα στο συντριπτικό κύμα του υλισμού και του εμπειρισμού δίχως να αφήσει πίσω της ίχνη. Επανεμφανίζεται όμως σταδιακά στον επιστημονικό χώρο της ιατρικής ψυχολογίας. Στην αρχή η έννοια του ασυνειδήτου είχε περιορισμένη έκταση, εφόσον επεσήμανε μόνον την κατάσταση των απωθημένων ή ξεχασμένων περιεχομένων της μνήμης. Ακόμη και μετά την εμφάνιση του Φρόυντ που φέρνει το ασυνείδητο, έστω μεταφορικά στο προσκήνιο, έχοντας τον ρόλο του υποκειμένου πού δρά, η έννοια αυτή είναι στην πραγματικότητα, ένας χώρος συγκεντρώσεως ξεχασμένων και απωθημένων στοιχείων πού αποκτά την λειτουργική της σπουδαιότητα εξ αιτίας αυτών. Έτσι ο Φρόυντ δέχεται πώς το ασυνείδητο έχει αποκλειστικά προσωπικό χαρακτήρα, αν και γνωρίζει ότι οι μορφές σκέψεως του ασυνειδήτου είναι αρχαϊκές και μυθολογικές. Χωρίς αμφιβολία τα επιφανειακά στρώματα του ασυνειδήτου είναι ατομικά και για αυτό ονομάσθηκαν γενικώς προσωπικό ασυνείδητο. Αυτό το προσωπικό όμως ασυνείδητο, στηρίζεται επάνω σε ένα έμφυτο και βαθύτερο στρώμα που δεν προέρχεται από τις ατομικές εμπειρίες του ατόμου. Αυτό το βαθύτερο στρώμα είναι το συλλογικό ασυνείδητο. Η επιλογή του όρου «συλλογικό» έγινε διότι, αντίθετα από την προσωπική ψυχή, περιέχει μορφές συμπεριφοράς και εκφράσεως οι οποίες είναι λίγο πολύ ίδιες σε όλα τα μέρη και τα άτομα. Με λίγα λόγια φέρει ίδια στοιχεία που αποτυπώνονται διαφορετικά στις εκάστοτε πολιτισμικές κοινότητες. Η ψυχική ύπαρξη είναι δυνατόν να αναγνωρισθεί μόνον με την παρουσία κάποιων στοιχείων που μπορούν να συνειδητοποιηθούν. Επομένως μπορούμε να μιλάμε για ασυνείδητο μόνον όταν μπορούμε να επιδείξουμε τα στοιχεία που αυτό περιέχει. Τα περιεχόμενα του προσωπικού ασυνειδήτου είναι κυρίως τα συγκινησιακώς φορτισμένα συμπλέγματα, τα οποία αποτελούν την προσωπική ή ατομική πλευρά της ψυχικής ζωής. Από την άλλην τα περιεχόμενα του συλλογικού ασυνειδήτου είναι γνωστά ως αρχέτυπα. Από την αρχαιότητα, παρά τις όποιες διαφωνίες και την επιρροή του Αριστοτέλους, δεν ήταν ιδιαίτερα δύσκολο να καταλάβει κανείς την σύλληψη του Πλάτωνος, ο οποίος έβλεπε την Ιδέα ως ανώτερη και υπερισταμένη όλων των φαινομένων. Το «αρχέτυπο» δεν είναι διόλου σύγχρονος όρος, αντιθέτως μάλιστα βρίσκεται ήδη σε χρήση πρίν από την εποχή του Αγίου Αυγουστίνου και ήταν συνώνυμο της Πλατωνικής Ιδέας. Ο όρος «αρχέτυπο» εμφανίζεται πάλι στον Φίλωνα τον Ιουδαίο σε σχέση με την Εικόνα του Θεού που ενυπάρχει στον άνθρωπο. Τον βρίσκουμε στον Ειρηναίο ο οποίος λέει: «ο δημιουργός του κόσμου δεν έπλασε αυτά τα πράγματα κατευθείαν από τον εαυτό του, αλλά τα αντέγραψε από αρχέτυπα έξω από τον εαυτό του». Ο όρος εμφανίζεται και στον Διονύσιο τον Αρεοπαγίτη, ως: «άυλα αρχέτυπα» και «αρχέτυπος λίθος». Ο όρος συλλογικές απεικονίσεις, που χρησιμοποιήθηκε από τον Λεβί Μπρίλ με την έννοια των συμβολικών εικόνων που εμφανίζονται σχετικά μέ την πρωτόγονη θεώρηση του κόσμου, θα μπορούσε να αποδοθεί εύκολα και στα περιεχόμενα του ασυνειδήτου, εφόσον σημαίνει κυριολεκτικά το ίδιο πράγμα. Στις πρωτόγονες παραδόσεις των φυλών εμφανίζονται αρχέτυπα που έχουν τροποποιηθεί με έναν ιδιαίτερο τρόπο. Δεν είναι πλέον περιεχόμενα του ασυνειδήτου, αλλά έχουν μετατραπεί ήδη σε συνειδητές μορφές που διδάσκονται μέσω της εσωτερικής διδασκαλίας. Αυτού του είδους η διδασκαλία αποτελεί έναν συγκεκριμένο τρόπο μεταδόσεως των συλλογικών στοιχείων που προήλθαν αρχικά από το ασυνείδητο. Μία άλλη μορφή εκδηλώσεως των αρχετύπων, αποτελούν οι μύθοι και τα παραμύθια. Όμως και εδώ έχουμε να κάνουμε με μορφές που έχουν δεχθεί μία συγκεκριμένη σφραγίδα και μεταβιβάζονται από γενιά σε γενιά για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα. Έτσι ο όρος «αρχέτυπο» ισχύει μόνον έμμεσα για τις «συλλογικές απεικονίσεις», αφού υπονοεί εκείνα τα ψυχικά περιεχόμενα που δεν έχουν ακόμη υποβληθεί σε συνειδητή επεξεργασία και επομένως είναι άμεσα στοιχεία της ψυχικής εμπειρίας. Με αυτήν την έννοια υπάρχει σημαντική διαφορά ανάμεσα στο αρχέτυπο και στην ιστορική μορφή που πήρε μέσα από την εξέλιξή του. Ιδιαίτερα στα ανώτερα επίπεδα της εσωτερικής διδασκαλίας, τα αρχέτυπα εμφανίζονται με μία μορφή που αποκαλύπτει καθαρά, την κριτική και αξιολογική επίδραση της συνειδητής επεξεργασίας. Η άμεση εκδήλωση των αρχετύπων όπως την συναντούμε σε όνειρα και οράματα είναι πολύ πιο ατομική, λιγότερο κατανοητή και πιο αφελής από ό,τι στους μύθους. Το αρχέτυπο δηλαδή, είναι ουσιαστικά ένα στοιχείο του ασυνειδήτου που τροποποιήθηκε διότι έγινε συνειδητό, αντιληπτό και χρωματίσθηκε λόγω της ατομικής συνειδητότητος μέσω της οποίας εκδηλώθηκε. Για τον λόγο λοιπόν, ότι δηλαδή τα αρχέτυπα, καθώς και όλα τά ψυχικά στοιχεία, είναι κατά κάποιον τρόπο αυτόνομα, δεν είναι δυνατόν να αναδυθούν και να εκφρασθούν τόσο εύκολα και απλά, μέσω μιάς κοινής λογικής. Αυτό καθιστά αναγκαία μία διαλεκτική διαδικασία, μία αποδοχή και μία συμφωνία με αυτά, μία συμφωνία μεταξύ του ατόμου και της συνειδήσεώς του, καθώς ορίζεται ως ένας εσωτερικός διάλογος του ατόμου με τον καλό του δαίμονα. Πολύ συχνά αυτή η διαδικασία αποτελεί μία δραματική πορεία με δυσάρεστες ή ευχάριστες εμπειρίες. Εκδηλώνεται μέσω ονειρικών συμβόλων τα οποία συνδέονται άμεσα με τις «συλλογικές απεικονίσεις». Αυτές οι απεικονίσεις, έρχονται από πολύ αρχαίες εποχές μεταφέρουν, μεταδίδουν και αποκαλύπτουν, όλες τις ψυχικές διεργασίες και τους όποιους μετασχηματισμούς έχουν συμβεί στην ανθρώπινη ψυχή. Η μυθολογία, καθώς και όλες οι αναπαραστάσεις και οι ηρωϊκές πράξεις το επιβεβαιώνουν.